අද දසුන්. හෙට ඔබ ද?

උඹටත් මටත් ප්‍රශ්න අපි හැමෝටම ප්‍රශ්න යලි නොඑන ගමන් ගිය දස්සා ගැන හද පාරණ සටහන් පෙළක්

අනේ චුට්ටක් ඇවිත් යන්න එන්න දසුන් අයියේ

මේ ඊයේ පෙරේදා. News එකක්.

රූමත් සරසවි සිසුවිය කෝච්චියට පැනලා.

ඒ මාස කිහිපයකට කලින්.

දම් පැහැ සාරියකින් සැරසී සිටි ඇගේ මුහුණේ වූ අව්‍යාජ සිනාව සමහර විටෙක ඔබට තවමත් මතක ඇති. ඇය කෝච්චියට පැන සියදිවි නසාගෙන තිබුනේ පේරාදෙණිය සරසවියේ යකා පාළම අසල දී ය.

ඒ දවස් වල ම තව තව ලස්සන නංගිලා දෙතුන් දෙනෙක් ප්‍රශ්න හන්ද කෝච්චියට පැන්න හන්ද ප්‍රශ්න තියන අයට කෝච්චියට පනින්න එපැයි කියල අයියලා post එහෙමත් share කරල තිබුණා මතකයි.

අපි හැමෝට ම ප්‍රශ්න තියනවානේ, ඉතින් ප්‍රශ්න ගැන හොඳ යාලුවෙක් එක්ක කීව නම් හරිනේ. එතකොට හිතත් නිදහස්. මොකටැයි කෝච්චියට පනින්නේ...මොකටැයි බෙල්ලේ වැල දාගන්නේ...

ඔබටත් එසේ සිතෙනවා ඇති.

නමුත් මේ වගේ ප්‍රශ්න තියෙන, සියදිවි හානි කරගන්න හිතන් ඉන්න සමහර අයත් එක්ක කතා කරල විතරක් ම මදි. ඔවුන් ට බෙහෙත් දෙන්නත් ඕනි.

මොකක්... හිතේ ප්‍රශ්න වලට මොකට ද බෙහෙත් දෙන්නේ...

ඔව් ඔව්. බෙහෙත් තමයි. ඒ විතරක් ම නෙවෙයි සමහරක් වෙලාවට හොස්පිටල් එකක ඇඩ්මිට් කරන්නත් ඕනි. ඒ කරලා තව තව ප්‍රතිකාර කරන්නත් ඕනි.

මේකයි සීන් එක.

ප්‍රශ්න කියන්නෙ අපි හැමෝටම තියන දේවල්. ප්‍රශ්න එනකොට අපි ෆුල් අව්ල් ගහනවා. හිත එහෙ මෙහෙ වෙනවා. අපි විතරක් ම නෙවෙයි අපේ මොලේ ඇතුලෙ තියන serotonin වගේ රසායන ද්‍රව්‍යත් ඒ වගේ ම එහෙ මෙහෙ වෙනවා. සරලව කීවොත් chemical imbalance එකක් එනවා.

හිතේ අවුල ලොකුවට නැත්නම් මෙයත් එක්ක කතා බහ කරල හිත හැදුවාම අර කියපු රසායන ද්‍රව්‍ය ආපහු මුල් තත්වෙට ම එනවා.  එතකොට එයාට තියන සියදිවි නසාගැනීමේ සිතුවිල්ලත් නැතිවෙලා යනවා. 

එහෙම වුණේ නැත්නම් ඉතින් මෙයාට බෙහෙත් දෙන්න වෙනවා. ඒත් හරියන්නේ නැත්තම් රෝහලක ඇතුල් කරලා ප්‍රතිකාර කරන්න වෙනවා. ඒ වගේ ම ECT වගේ මොළයට කරන්ට් එක අල්ලන සමහර ප්‍රතිකාර කරන්නත් වෙනවා. එතකොට තමයි අර කියපු සියදිවි නසාගැනීමේ සිතුවිල්ල ටිකෙන් ටික

නැතිවෙලා යන්නේ.

ඉතින් නිසි වෙලාවට මේ කියන ප්‍රතිකාර සිදු නොවුනොත් එයාගේ තත්වය එන්න එන්නම උග්‍ර වෙලා සිය දිවි හානි කරගැනීමකින් තමයි සේරම කෙලවර වෙන්නේ.

හරියට අපේ දසුන් වගේ... අර කැම්පස් නංගි වගේ...

එහෙම සියදිවි හානි කරගන්න හිතෙන එක ඒ ලෙඩේ හැටි. ඒ හන්ද මොන ප්‍රශ්න තිබ්බත් බෙල්ලේ වැල දාගන්න එපා කියල, උඹේ අහිංසක අම්ම ගැන හිතන්න තිබ්බ කියල post share කලාට කිසි වැඩක් වෙන්නේ නැහැ. ඒක ලෙඩේ හැටි. ලෙඩේ හොඳ වෙනකොට තමයි ටිකෙන් ටික අර සියදිවි හානි කරගැනීමේ සිතුවිල්ල අඩු වෙලා යන්නේ. එක හරියට මේ වගේ. උණ තියන ලෙඩෙක් ට මුකුත් නොකර හිටියොත් උණ අඩු වෙන්නේ නැහැනේ. බෙහෙත් දෙන්නම ඕනි උණ අඩුවෙලා යන්න. අන්න ඒ වගේ තමයි මේ ලෙඩෙත්. ප්‍රතිකාර කරන්නම ඕනි රෝග ලක්ෂණ (ඒ කියන්නේ මැරෙන්න හිතෙන සිතුවිල්ල එහෙමත් නැත්නම් feeling එක) අඩු වෙන්න.

එහෙනම් ඉතින් මුලින් ම කිව්වා. ඔයා දන්නා කෙනෙක්ට එහෙම නැත්තම් ඔයාට මං දැන් මේ කියන්න ලෑස්තිවෙන ලක්ෂණ තියනවා නම් කතා බහ කලාට එයාගේ ඒ ගති වෙනස් වෙන්නේ නැති නම් අනිවාර්යයෙන් ම සුදුසුකම්ලත් වෛද්‍යවරයෙක් ළඟට යොමු කරන්න කියන එක මුලින් ම කියල ඉන්නම්. එහෙම කරලා මේ වගේ තව කෙනෙක් මරණයෙන් ජීවිතය කෙළවර කරගන්න එක නවත්තන්න බලන්න.

එහෙම නැතිව ප්‍රශ්න තියනවනම් බෙල්ලේ වැල දාගන්න එපා කියල post share කර කරන ඉන්න එපා. එහෙම කරලා වැඩක්ම නැහැ.

මොකද එක ඒ  ලෙඩේ හැටි. හරි ප්‍රතිකාරයක් ලැබුනේ නැතිනම් බෙල්ලේ වල දාගන්නවා sure...

වෛද්‍ය විද්‍යාත්මකව මේ තත්වය හඳුන්වන්නේ depression ලෙසයි. ඉතින් අද අපි කතා කරමු depression එහෙමත් නැත්තම් විෂාදය ගැන.

Depression කියන්නේ මානසික රෝගයක්.

දුක්මුසු ගතිය කනස්සලු ගතිය අපි හැමෝම සමහර අවස්ථා වලදී අත්දකින දෙයක්. ටික දවසක් ගියාට පස්සේ මේ ගතිය ක්‍රමයෙන් පහවෙලා යනවා. නමුත් මේ කියන දේ මානසික රෝගයක් වෙන්නේ, එහෙම පහ වෙලා ගියේ නැතිනම්. විශේෂයෙන් ම මේ ගතිය සති දෙකක් පුරාවට ම තිබුණහොත්.

ලෝකයේ සෑම මිනිසුන් 2-5 % ක් ම විෂාදයෙන් පිඩා විඳිනවා කිවොත්  ඔබ සමහර විට පුදුම වේවි. එසේම ඕනෑම අයෙකුට ජිවිත කාලයේදී විෂාදය වැළඳීමේ අවකාශය 10-20 % අතර වනවා. එසේම මෙම තත්වය මාසයේ සිට මාස 6 දක්වා තිබෙන්නටත් පුළුවන්.  නිසි ප්‍රතිකාර නොලදහොත් වසර දෙකක් දක්වා දික් ගැස්සෙන්නටත් පුළුවන්.

කොහොමද කෙනෙක් ට depression කියල අඳුරගන්නේ??

මෙහෙමයි. ඒ සඳහා diagnostic criteria එහෙමත් නැත්නම් රෝග ලක්ෂණ 10ක් පමණ තිබෙනවා. රෝගියාට ඇති රෝග ලක්ෂණ ගණන අනුව සුළු, මධ්‍යම සහ උග්‍ර ලෙස මෙම රෝගය බෙදා වෙන් කෙරෙනවා. ඒ අනුව ප්‍රතිකාර විධි ද වෙනස් වෙනවා.

මෙම රෝග ලක්ෂණ ප්‍රධාන සහ උප ප්‍රධාන ලෙස කොටස් දෙකකට බෙදා තිබෙනවා.

ප්‍රධාන රෝග ලක්ෂණ

1.  දුක්මුසු, කනස්සලු ස්වභාවය (depressed mood)
2.  කිසිම දෙයකට ආසාවක් නැති ගතිය  (Lack of Enjoyment / Pleasure) මෙයාල ඉස්සර කරපු   සතුටක් ගෙන දෙන වැඩ දැන් කලාට කිසි සතුටක් නැහැ ( සින්දු කියනවා වගේ ) 

3. කිසිම දෙයක් කරන්න පන නෑ වගේ දැනීම සහ සෑම විටම වෙහෙස ගතියක් දැනීම  (lack of energy)

උප ප්‍රධාන ලක්ෂණ

1. අවධානය සහ මානසික ඒකාග්‍රතාවය නැති වීම 

2. ආත්ම අභිමානය සහ ආත්ම විශ්වාසය නැති වීම 

3. තමාවම අව මානය කිරීම සහ තමන් ලෝකයට කිසි වැඩක් නැති පුද්ගලයෙකු බවට සිතීම

4. අනාගතය කෙරෙහි සෘණාත්මක හැඟීම් ඇතිවීම

5. සියදිවි හානි කරගැනීමේ සිතුවිලි සහ තමාට හානි සිදු කරගැනීමේ සිතිවිලි

6. බොහෝවිට ආහාර අරුචිය, සමහර විට අනවශ්‍ය ලෙස සිදුකරන ආහාර අනුභවය 

7. රෑට නිදාගන්න ගියත් බොහෝ වෙලාවකට නින්ද  නොයෑම සහ වෙනදාට වඩා පැයකට දෙකකට පෙර නින්දෙන් ඇහැරිම සහ ඉන් අනතුරුව නින්ද නොයාම

මීට අමතරව ඇඟේ පතේ අමාරු, බඩේ දැවිල්ල, මළ බද්ධය, ඔසප් නතරවී තිබීම, ලිංගික බෙලහිනතාවය සහ ලිංගික ගැටළු, කිසිදු හේතුවක් සොයාගැනීමට නොහැකි දිගුකාලින ව පවතින කායික රෝග ද විශාදයේ රෝග ලක්ෂණ විය හැකියි. 

මා කලින් සඳහන් කල පරිදි ඉහත රෝග ලක්ෂණ තිබෙන ප්‍රමාණය අනුව විශාදය සුළු මධ්‍යම සහ උග්‍ර ලෙස කොටස් කර දක්වනවා. ඒ අනුව සිදුකරන ප්‍රතිකාර ද වෙනස් වනවා.

උග්‍ර විෂාදය තියන සමහර අයට විවිධ නරක ශබ්ද ඇසීම මායාවන් පෙනීම වගේ දේවල් සිදුවෙනවා. ඒවගේම එයාල ඔහේ බලාගත්තු අතේ බලා ඉන්නවා. දවස් ගණන් දත් මැදල මුණ හෝදලා නෑ.

කලින් කිව වගේම depression එහෙමත් නැත්නම් විශාද රෝගයේ තියන භයානක ම දේ තමයි මෙයාලට සියදිවි හානි කරගන්න හිතෙන එක.

පහත ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරන්නන් සියදිවි හානි කරගන්නට ඉතා ඉහළ chance එකක් තිබෙනවා.
1.අරමුණක් නැති කම (sense of hopelessness) සහ නිතර එන සියදිවි නසාගැනීමේ සිතුවිලි
2.සියදිවි නසා ගැනීම ගැන අන් ඇය සමඟ දෙඩවීම
3.සියදිවි නසාගැනීම කරන්නේ මෙලෙස බවට plan එකක් තිබීම
4.පෙරදී සියදිවි නසා ගැනීමට උත්සහ කර තිබීම
5.සමාජයෙන් කොන්වී සිටීම, තනිව ජිවත් වීම
6.මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතය
7.බෙහෙත්, කෘමි නාශක, ගිනි අවි, එල්ලීමට බාල්කයක් පැනීමට කෝච්චියක්, ගඟක් ආදී දේ පහසුවෙන් ලබාගත හැකි වීම.

ඉතින් ඔයා දන්නා කෙනෙක් මෙහෙම නම් බල බල ඉන්න එපා. ගිහින් ඩොක්ටර් කෙනෙක් හම්බවෙන්න.

කෙනෙක් ට විෂාදය වැළඳීම ට හේතු බොහෝ ගණනක් තිබෙනවා.

ඔබගේ ලංගම ඥාතියෙකුට විෂාදය ඇතිනම් ඔබට ද මෙය වැළඳීමට සම්භාවිතාවයක් තිබෙනවා.
එසේම පිලිකා තත්ත්ව, අංශභාග තත්ත්ව, හාට් ඇටෑක්, වකුගඩු සහ අක්මා රෝග දියවැඩියාව, වැනි දිගුකල් පවතින රෝග ඇති අයට ද විෂාදය වැළදීමේ ඉහල ඉඩකඩක් තිබෙනවා.

එසේම දිගු කාලයක් තිස්සේ ඇල්කොහොල්, හෙරොයින්, කොකේන් වැනි මත්ද්‍රව්‍ය ගන්නා ඇය ද පසුකාලීනව විෂාදය වැළඳීමේ ඉහල හැකියාවක් තිබෙනවා.

සමහර සුළු දේටත් අඬනවා. හරිම සංවේදී. සමහරු මොන ප්‍රශ්නේ තිබුනත් දරාගෙන එක හිතින් අමතක කරලා හිටියට තවත් සමහරු පොඩි ප්‍රශ්නයක් ආවත් හිතින් මාර විදියට වැටෙනවා. එසේම සමහරු ඉන්නවා මොක කරත් negative සිතන. මොවුන්ටත් විෂාදය වැළඳීමේ ඉහළ හැකියාවක් තිබෙනවා.

එසේම සමාජයේ කොන් වෙලා වගේ ඉන්න අයටත් විෂාදය වැළදීමේ වැඩි අවස්ථාවක් තිබෙනවා. ඒ ඔවුන්ගේ ප්‍රශ්න කියන්න කෙනෙක් නැති හන්ද.

මිට අමතරව ළඟින් සිටියෙකුගේ මරණයක්, ප්‍රේම සම්බන්දතා බිඳී යාමක්, ආර්ථික ප්‍රශ්න , පුද්ගල සම්බදතා වල ප්‍රශ්න, රාජකාරි ස්ථානයේ ප්‍රශ්න,විභාග ආදී මානසික පීඩනය වැඩි කරන සමාජමය ප්‍රශ්න ද විෂාදය සඳහා හේතු සාධක වනවා.

විෂාදය තිබෙන රෝගියෙක් තමන්ගේ ජිවිතයට අනතුරක් සිදුකර ගැනීමේ ඉහල හැකියාවක් තිබෙනවා. ඒ කියන්නේ සිය දිවි නසාගන්න ඉහල හැකියාවක් තිබෙනවා. ඒවගේ ම විෂාදය තිබෙන රෝගීන් ආහාර අනුභව නොකිරීම නිසා ජිවිතයට හානි වීමේ අවධානමක් පවතිනවා. කලාතුරකින් අවස්ථාවක විෂාදය ඇති රෝගීන් වෙනත් අයට විශේෂයෙන්ම පවුලේ අයට කරදර කල අවස්ථා ද වාර්තා වී තිබෙනවා.

බොහෝ දෙනෙක් සිතන දෙයක් තමයි විෂාදය එහෙමත් නැත්තම් depression කියන්නේ ලෙඩක් නෙවෙයි ඒ හන්ද මේකට ප්‍රතිකාර අවශ්‍ය නැහැ කියන එක.

ඔයාලත් එහෙම හිතන් ඇති.

ඒත් ඒක එහෙම නෙවෙයි. මේකත් උණ හෙම්බිරිස්සාව වගේ ලෙඩක්. එකේ මට්ටම අනුව සමහර වෙලාවට බෙහෙත් දෙන්නත් ඕනි, councelling වගේ මනෝවිද්‍යාත්මක ප්‍රතිකාර කරන්නත් ඕනි, මොළේට කරන්ට් එක අල්ලනවා (ECT) වගේ  තව තව treatments කරන්නත් ඕනි.

වැදගත් ම දේ තමයි මේ ලෙඩේට දෙන ඖෂධ ප්‍රතිකාර හරියට වැඩ කරන්න නම් ටික කාලයක් යනවා කියන එක. අඩුම සති දෙකක්. ඒ වගේ ම ලෙඩේ අඩු උණ කියල බෙහෙත් නවත්තන්නෙත් නැහැ. ලෙඩේ හොදටම හොදවෙලා ටික කාලයක් යනකන් බෙහෙත් බොන්න ඕනි. එහෙම නොවුනොත් යේ මතුවෙන්න chance එකක් තියනවා.

ඉතින් මේ අතරේම මෙයාගේ මේ ප්‍රශ්නෙට හේතුව හොයන එක නිරාකරණය කරන්නත් ඕනි. මෙයාලට දෙන support එක ලෙඩේ හොද කරගන්න හරිම වැදගත්.

ඉතින් අන්තිමට කියන්නම්. හිත කියන්නේ අපේ ඇඟේ තියන අක්මාව, වකුගඩු වගේ තවත් එක අවයවයක්. ඒවා ලෙඩ වෙනවා වගේ හිතත් ලෙඩ වෙනවා. ප්‍රධානම රෝග ලක්ෂණය තමයි මැරෙන්න හිතෙන එක. එහෙම කියන කෙනෙක් ට කරන්න තියෙන හොදම දේ තමයි සුදුසුකම්ලත් වෛද්‍යවරයෙකු හරහා විශේෂඥ මානසික වෛද්‍යවරයෙකු වෙතට යොමු කරන එක.

නිසි ප්‍රතිකාර වලින් විතරමයි මේ කියන සියදිවි හානි කරගැනීමේ සිතුවිල්ල නැතිවෙලා යන්නේ. හොදේ....

එහෙම නැතිව එයා සියදිවි හානි කරගත්තට පස්සේ පොර වෙන්න post share කරාට කිසිම වැඩක් වෙන්නේ නැහැ.

ඉතින් එහෙනම් අදට කතාව ඉවරයි. තව කෙනෙක්ට මේ පණිවිඩය අරන් යන්න post එක මතක් කරලා share කරන්න හොදේ...

ඒ වගේම මේ වගේ post දාපු ගමන් දැනගන්න 'ඩොකාගේ ඩයරිය' page එකට like කරන්නත් අමතක කරන්න එපා...

Attention deficit hyperactive disorder

මං මේ ළඟදී පාර්ක් එකකට ගියා. අපේ නෝනා මහත්තයාත් එක්ක. පොඩි උන් හැම තැනම. නිදහසේ පෙම් සුව විදින්නත් බැහැ.
එක තැනක ඉදගත්තා විතරයි අපි ළඟට ආවේ අවුරුදු 4ක විතර ගැහැණු දරුවෙක්. මනුස්සයා එහාට දුවනවා මෙහාට දුවනවා. හරිම දඟයි.
තව පොඩ්ඩෙන් මෙයා අපි දෙන්නවත් පෙරළන් දුවනවා. මං මෙයාට කතා කළා. එතකොට තමයි තේරුනේ මෙයාට මොකක් නමුත් අවුලක් තියනවා කියල.

මෙයා ඒ වයසේ  වෙන පොඩි එකෙක් වගේ නෙවෙයි.

මෙයා මං දිහා එක එල්ලේ බලාගෙන කතා කළෙම නැහැ. වෙන කොහෙද හිත තිබ්බේ. ඒ මදිවට මගේ කොන්ඩෙනුත් අදින්න පටන් ගත්තා.

මං වෛද්‍යවරයෙක් බව එයාලට කියපු මං අම්මත් එක්ක කතාවක් ඇරඹුවා.

අම්මේ මෙයා ඉස්සර ඉදන් ම මෙහෙම ද ? ඔව් ඩොක්ටර්. මෙයාට ADHD. දැන් අවුරුද්දක් විතර බෙහෙත් ගන්නවා... දැන් නම් ඉස්සරට වඩා අඩුයි.

ඉතින් අපි ඒ කතාව එහෙම ම තියල අපි අද බලමු මොකද්ද මේ ADHD එහෙමත් නැත්තම් අධි ක්‍රියාශීලිත්වය කියල.

අධි ක්‍රියාකාරීත්වය එහෙමත් නැත්නම් හරියටම කිවොත් ADHD (Attention deficit hyperactive disorder) කියන්නේ පොඩි අයට වැළඳෙන සුලබ මානසික රෝගයක්. මේකට ම Hyperkinetic disorder කියලත් කියනවා.

මුලින් ම කියන්නම්, මේ කියන්න යන්නේ ටිකක් වැඩිපුර දඟ දරුවෙක් ගැන නම් නෙවෙයි. දඟ හැබැයි ටිකක් අමුතු විදියට දඟ, මොකක් හරි අවුලක් තියනවා වගේ දඟ දරුවෙක් ගැන. විශේෂයෙන් ම මේ දැගලිල්ල දරුවාටත් අන් අයටත් හානි දායක මට්ටමකට තියන දරුවෙක් ගැන. 

බොහෝවිට මොවුන් පළමුව හඳුනා ගැනෙන්නේ පෙරපාසල් යන වයස් සිමාවේ දී ය. බහුතරය පිරිමි ළමුන්.

නමින් ම කියවෙන පරිදි මොවුන් අධික ලෙස ක්‍රියාශීලියි. හොදටම දඟලනවා. නලියනවා, ඇඹරෙනවා. එක තැනක රැදෙන්නට අපහසුයි. කියවනවා ඉවරෙකුත් නෑ. ගෝෂාකාරී මට්ටමට ම කතාව වැඩියි. මොහොතක් සන්සුන්ව ඉන්නෙත් නැහැ.  විශේෂයෙන්ම අදාල නැති , සන්සුන්ව ඉන්න ඕනි තැන වල අනවශ්‍ය විදියට උඩපනිනවා නටනවා, දඟකරනවා, කෑගහනවා.  පාලනය කිරීම හරි අපහසුයි. තරවටු කිරීම් ගණන් ගන්නෙත් නැහැ. 

දෙවැනි කාරණය තමයි මොවුන්ගේ අවධානය එක තැනක තියාගැනීම අපහසුයි. එක වැඩක රැඳිලා ඉන්න අමාරුයි.ටක් ගාල එහෙ මෙහෙ වෙනවා. ගෙදර දොරේ වැඩක් හරියට සම්පුර්ණ කරන්න අමාරුයි. අතුගාන්න කිවොත් ටික වෙලාවකින් බලද්දී එක අත ඇරලා වෙන වැඩක්. තවත් ටිකකින් බලද්දී ඒ වැඩෙත් අත ඇරලා වෙනම ම වැඩක්.  පාඩම් එහෙම කරන්න ම බැහැ. කියන දෙයක් තේරුම් ගන්නෙත් අමාරුවෙන්. ඒ මදිවට කවුරුහරි එයාට කතාකරනකොට එයාට සවන් දෙන්නෙත් හරි අමාරුවෙන්. කියන දෙයක් දිගටම අහන ඉන්නෙත් අමාරුවෙන්. නිතර අමතක වෙනවා. මොවුන්ගේ අවධානය වෙන කෙනෙක්ට ඉතා ලේසියෙන් වෙනස් කරන්නත් පුළුවන්. ඉක්මනට බයවෙනවා වගේ ගතියකුත් තියනවා.

(මොවුන් අධ්‍යාපනය ට දක්ෂයි. නමුත් ප්‍රශ්නය හිත එක තැනක තියාගන්න බැරි හන්ද එයාලට එක කරන්න බැරි එක. එතකොට අපිට හිතෙන්නේ මෙයා මෝඩයෙක් කියල. )

ඒ වගේම මොවුන් බොහොම ආවේගශීලි . දරුණු රණ්ඩු වලට එහෙම නිතරම යනවා. තමන්ගේ වාරය එනතුරු ඉන්න අමාරුයි ගතියකුත් තියනවා.

මේ කියන කරුණු අඩු වැඩි වශයෙන් ඕනෑම දරුවෙකුගේ දකින්නට තියෙනවා. මේක ප්‍රතිකාර කල යුතු මානසික රෝගයක් වන්නේ ඉතා කලාතුරකින්.

විශේෂයෙන් ම ADHD වෙන්න නම් මේ රෝග ලක්ෂණ දරුවාගේ වයස අවුරුදු 6ට කලින් පටන් ගන්න ඕනි වගේම දිගු කාලයක් රෝග ලක්ෂණ තිබිල තියෙන්නත් ඕනි. 

ඒ වගේම ගෙදරදී වගේම පාසලේදී එකියන්නේ එකිනෙකට වෙනස් තැන දෙකකදී මේ රෝග ලක්ෂණ වෙනසක් නැතිවම පෙන්නන්නත් ඕනි. 

ඒ කියන්නේ ගෙදර හොඳට ඉදල ඉස්කෝලෙදි දඟ කරනවා කියන්නේ වෙන මොකක් හරි ප්‍රස්නයක් තියන්නේ.  මේක නෙවෙයි.

මේක මානසික රෝගයක් උනාට හොද කරන්නත් පුළුවන්.
මයිකල් ෆෙල්ප්ස්, විල් ස්මිත්, රිචඩ් බ්‍රන්සන්, පැරිස් හිල්ටන් කියන්නේ
ඒවගේ පොඩිකාලේ ADHD තිබුණු අය.

මේ post එක කියවලා ඉවර ඔයාලට හිතෙනවා නේද මගේ දරුවටත් මේ කියන තත්වය තියනවද කියල. නැහැ. ඒ අධි ක්‍රියාකාරිත්වය නෙවෙයි. එක normal. බබාට මේ ලෙඩේ තියන්න නම් අම්මට හිතෙන ඕනි මගේ එකා දඟයි හැබැයි ඒ දඟ ගතිය අනික් අයගේ දඟ ගතිය වගේ නෙවෙයි , මොකක් හරි අවුලක් තියනවා කියන එක. එත් එක්කම නුරුස්සන ගතියයි අනවධානයි දෙකම තියන්නත් ඕනි.

ඔයාට සැකයි නම් ඔයාගේ දරුවා ගැන, doctor කෙනෙක් ට පෙන්නගන්න. අධි ක්‍රියාශීලි ද නැද්ද කියල දරුවා දිහා බලන්නේ නැතුව හරියටම කියන්න අමාරුයි.

මෙම තත්වය ස්නායු වර්ධනය වීමේ අසාමාන්‍යතාවයක් වන අතර ඔබ සාමාන්‍ය වෛද්‍යවරයෙකු හමු වූ විට ඔහු රෝගී තත්වය පරික්ෂාකර බලා වැඩිදුර ප්‍රතිකාර සඳහා මානසික රෝග පිළිඹඳ විශේෂඥ වෛද්‍යවරයෙකු වෙත යොමු කිරීම සිදු කරාවි.

ADHD තත්වය ජානමය හේතු නිසා ඇතිවන්නට පුළුවන්. පවුලේ කෙනෙක්ට තියෙනවා නම් තවත් කෙනෙක් මේ තත්වයෙන් පිඩා විදින්නට ඇති හැකියාව ඉහලයි. ඊට අමතර ව දරුවා කොන් කිරීම, මානසික ප්‍රශ්න, මව ගර්භනී සමයේ මද්‍යසාර පානය කිරීම වැනි සමාජයීය තත්ත්ව නිසාත්  අඩු මාස අඩු බර දරු උපත් නිසාත් මේ කියන ADHD රෝග තත්වය ඇතිවෙන්න ගොඩක් ලොකු අවස්ථාවක් තියෙනවා. 

ඔබගේ දරුවා ADHD තත්වයෙන් පිඩා විඳිනවා නම් ප්‍රතිකාර කිරීම අත්‍යාවශ්‍යයි. එහිදී මානසික රෝග වෛද්‍යවරයා ඖෂධ ප්‍රතිකාර මෙන් ම ඖෂධමය නොවන මනෝ චිකිත්සක ප්‍රතිකාර ද නිර්දේශ කිරීම සිදු කරාවි.

ඒ වගේම මේ තත්වයට දෙන බෙහෙත් වැඩ කරන්න ටිකක් විතර කාලයක් යනවා. ඒ කියන්නේ අද බෙහෙත් දීල හෙට අනිද්දා වෙද්දී දරුවා normal වෙන්නේ නම් නැහැ. මාසයක් විතර යනවා ගොඩක් වෙලාවට. ටික ටික තමයි අඩු වෙන්නේ. ඒ වගේම බෙහෙත් බොහෝ කාලයක් යනකන් ගන්න වෙනවා කියන එකත් මේ එක්කම කියන්න ඕනි. බොහෝ විට අවුරුදු ගණනක්.

එතකන් දරුවාට ආදරය දැනෙන්න ජිවත් වෙන්න. ඔහුගේ වැඩ වලට කාල සටහනක් හදන්න. හොද දේ අගය කරන්න. නරක දෙයක් කල විට බැන වැදීම නොකරන්න. උපදෙස් දෙනවිට කෙටියෙන් පැහැදිලිව කරන්න.

කවදාවත් බෙහෙත් නතර කරන්න නම් එපා. ලෙඩේ වැඩි වෙලා අන්තිමට පිස්සෙක් වෙලා ම යයි. 

මගුලයි ! බබා හම්බුණාට පස්සේ periods නැවතිලා ! ඒ මදිවට ලූප් දාන්නේ නැතිව ගෙදර යන්ඩත් එපා ලු ! යකාගේ ආණ්ඩුවක් නේ මේක !

ඔව්. බබාල ඉන්න ඔයාල මේ තත්වය අත්දැක ඇති.

ගොඩක් වෙලාවට මාස 6ක් යනකන් ම dates හැදෙන්නේ නැහැ කියා ඔබ කියාවි.

මෙසේ dates සෑදීම‍ මාස 6ක් පමණ ප්‍රමාද වන්නේ ස්වභාවිකව ම සිදුවන උපත් පාලන ක්‍රියාවලියක අතුරු ඵලයක් ලෙසයි. දරුවන් අතර නිසි පරතරයක් පවත්වාගෙන ඊළග දරු උපත සිදු කිරීම අවශ්‍ය නිසා තමයි ස්වභාවිකව ම එසේ සිදුවන්නේ.

දැන් ඔබ බලයි මොකට ද දරුවන් අතර නිසි පරතරයක් අවශ්‍ය වන්නේ කියා.

දරු උපත් අතර නිසි පරතරය නැති වීමෙන්
අඩු මාස් දරු උපත්, අඩු බර දරු උපත් සිදුවීම ට
අංග විකල, ජානමය අබාධ සහිත දරු උපත් සිදු වීමට
ගබ්සා වීම් සිදුවීමට සහ
පසු කාලීනව මානසික රෝග (භිනොන්මාදය/ schizophrenia) වැළඳීමට ද
ඉතා ඉහල ඉඩ කඩක් ඇත.
එසේම බිහිවන දරුවන් ඔටිසම් වැනි තත්ත්ව වලට ගොදුරු වීමේ වැඩි ඉඩකඩක් ද ඇත.

තවද දරු උපතකින් පසු මවක්ගේ ශරීරය යථා තත්වයට පත්වීමට වසරක් දෙකක් පමණ කාලයක් ගතවනවා. ඉතින් වසර දෙකක් යාමට පෙර නැවත වරක් ගැබ්ගතහොත් එක පසකින් මව අනෙක් දරුවාට කිරිදෙන නිසා කළලය වැදීමට අවශ්‍ය පෝෂක නිසි පරිදි නොලැබී යනවා. එසේම මව්කිරි නිපදවීම ට ද මෙය අහිතකර ලෙස බලපානවා. එවිට ඒ දරුවා ද දුර්වල වනවා. එසේම මව අනවශ්‍ය ලෙස දුර්වල වන නිසා එයින් ගෙදර දොරේ ප්‍රශ්න වැනි වෙනත් කායික මෙන්ම සමාජයීය ප්‍රශ්න ද ඇති වනවා.

ඉතින් මේ නිසයි දරුවන් දෙදෙනෙකු අතර නිසි පරතරය තබා ගැනීම වැදගත්. වෛද්‍ය නිර්දේශය නම් වසර දෙකක් වත් පරතරයක් තබා ගැනීම සුදුසු බවයි.

නමුත් මින් පළමු මාස 6 ඉතා වැදගත්. එම කාලසීමාව තුළ නැවත ගැබ් ගැනීම අධි අවධානම්.

ඉතින් මෙන්න මේ කියන පරතරය විශේෂයෙන් ම දරු උපතෙන් පළමු මාස 6 තුළ ඇති කරගැනීමට තමයි අර කියපු විදියට periods නතර වී මවට ස්වභාවිකව ම උපත් පාලනයක් ලැබෙන්නේ.

මවගෙන් කිරි උරා බොනවිට ශ්‍රාවය වන හෝමෝන නිසා තමයි periods සැදීම සිදු නොවී මවට උපත් පාලනය සිදු වන්නේ.

මෙලෙස උපත් පාලනය සාර්ථක ව සිදු වන්නේ දරු උපතෙන් පළමු මාස 6 ක කාල සීමාව තුල වන අතර පරීක්ෂණ වලින් සොයාගෙන ඇති පරිදි මෙම ක්‍රමය සාර්ථක වීමට නම් ඔබ දිවා කාලයේ දී අඩුම පැය 4කට වරක්වත් සහ රාත්‍රී කාලයේදී අඩුම පැය 6ක ට වරක්වත් දරුවට මව්කිරි දියයුතු වනවා.

පරීක්ෂණ වලින් සොයාගෙන ඇති පරිදි මින් මිතුරි පෙති හා සමාන උපත් පාලන හැකියාවක් මවට ලැබෙනවා.

කෙසේ වෙතත් මෙය ස්වභාවික උපත් පාලන ක්‍රමයක් නිසාවෙන් මෙහි විශ්වසනීයත්වය ඉතා අඩුය. එනම් වැරදීම් සිදුවී මව නැවත වාරයක් ගර්භනී වීමට ඉතා ඉහල හැකියාවක් තිබෙනවා.

මේ නිසා දරු උපතෙන් පසු වෙනත් උපත් පාලන ක්‍රමයකට යොමු වීම වැදගත්.

ලංකාවේ මේ සඳහා බහුලව ම භාවිත වන්නේ ලුප් පැළඳීම යි. දරු උපතෙන් පසු ගෙදර එනවිට ලුපයක් දමාගෙන යන්නට කියන්නේ මෙන්න මේ නිසයි.

මිට අමතරව depo- provera (ඩෙපෝ injection එක) , හෝමෝනමය තැන්පතු කිරීම් (jadelle, implanon) , කොන්ඩම ද සාර්ථක එමෙන්ම දරුවට හානිදායක නොවන අතුරු අබාධ රහිත පසු ප්‍රසව උපත් පාලන ක්‍රමයන් වේ.

එනමුත් කිරි එරීම අඩාල කිරීමේ හැකියාව නිසා දරු උපතෙන් පසුව උපත් පාලන ක්‍රමයක් ලෙස මිතුරි පෙති භාවිතය සිදු නොකළ යුතුය. ඒ හැර මිතුරි පෙති නිසා දරුවට වෙනත් කිසිදු ආකාරයක හානියක් සිදු නොවේ.

ඉතින් අන්තිමට කියන්නම. ජාතිය වඳ වෙනවා. එහෙම කොහොමද ගෙදර එනකොට ලුප් එකක් දාන්නේ. වගේ කතා මිනිස්සු කියයි. එත් නිසි පරතරය තබා නොගැනීමෙන් සංකුලතා ඇති දරුවෙකු බිහිකර ගැනීමෙන් වැලකීම ඔබේ වගකීමයි. මොකද කවුරු මොනවා කීවත් ඔබටයි මේ දරුවා ව බලාගැනීමට සිදු වෙන්නේ.

බබා හම්බවෙලා ගෙදර එනකොට ලුප් එක දැම්මේ නැත්නම් ඉල්ලලා හරි දාගන්න මතක තියාගන්න.

ලුප් එක ඕනි වෙලාවක ගලවලා අයින් කරන්න පුළුවන්. අයින් කරපු වෙලේ ඉදන් ඔයාලට බබාලා හදන්නත් පුළුවන්. 😆

වේලාව මහා රෑ 12යි. අවුරුද්දේ පොඩි එකාට Fit එකක් හැදිලා. මොකද මං දැන් කරන්නේ... !

එහෙම උණොත් ඔබ කියාවි මේ ළමයව ඉක්මණට ඉස්පිරිතාලේ අරන් යන්න කියල.

ඔබේ පිළිතුර ඒක නම් ඔබ වැරදියි කියල මං මුලින් ම කියන්නම්.

ඇයි ඒ කියල අපි දැන් බලමු.

මට මේ ගැන ලියන්න ඕනි කියල හිතුනේ ඊයේ පෙරේද දවසක අම්ම කෙනෙක් facebook එකේ දාල තිබ්බ post එකක් දැකල. එයාගේ ළමයට උණත් එක්ක ෆිට් එකක් හැදිලා. වෙලාව රෑ 12 ට විතර ඇතිලු. කලබල වෙච්ච අම්මට එක පාරටම මුකුත් හිතාගන්න බැරිව facebook යාලුවන්ගෙන් උදව් ඉල්ලනවා. යාලුවෝ ටික අම්මට බනිනවා ඕව facebook දදා ඉන්න දේවල් නෙවෙයි දරුවාව ඉක්මනට ඉස්පිරිතාලේ එක්ක යන්න ඕනි කියල. හැබැයි පුතේ ඒ කතාවත් වැරදියි. මං කලින් කිවා වගේ ම fit එකක් හැදුනම හදිස්සි වෙලා ඉස්පිරිතාලේ අරන් යන්න හොඳ ම නෑ.

මොකද වෙන්න පුළුවන් භයානක ම දේ තමයි කටේ එකතුවෙන කෙළ, සෙම එහෙම පිට උගුරේ යන එක. එහෙම උණොත් මේ ළමය හුස්ම හිරවෙලා මැරෙනවා. විනාඩි 5ක් වත් යන එකක් නෑ. එකයි කියන්නේ ෆිට් එක තියන වෙලාවේ මෙයාව උස්සන් එන්න එපා කියල.දරුවා ව  පැත්තට හරවල තිබ්බහම කටේ එකතුවන කෙළ පිටතට වැගිරෙනවා මිසක් අර කියන විදියට පිට උගුරේ යාමක් සිදු වන්නේ ම නැති තරම්.

99% කටත් වඩා වැඩි අවස්ථා වලදී  වෙලාවට මේ fit එක තියන්නේ විනාඩි 5ක කාලයක් පමණයි. ඊට  පස්සේ ඒ කියන්නේ fit එක ඉවර උනාට පස්සේ තමයි මෙයාව ඉස්පිරිතාලෙට උස්සන් යන්න ඕනි වෙන්නේ.

නැතුව ෆිට් එක හැදිලා ළමය ගැහි ගැහී ඉන්නකොට නම් නෙවෙයි.

හැබැයි දිගු වේලාවක් පවතින fits නිසා මොළයට හානි සිදු වෙන්න ඉහළ හැකියාවක් තිබෙනවා. එහෙම වෙන්න නම් fit එක විනාඩි 5කට වැඩිය තියෙන්න ම ඕනි. ඒ වගේ වෙලාවට නම් නම් බලන් ඉන්නේ නැතුව ඉක්මනට, හැබැයි පරිස්සමට ඒ කිව්වේ දරුව ට පිට උගුරේ යන්නේ නැතිවෙන්න දරුවාව ඇලයට හරවාගෙන ම ඉස්පිරිතාලෙට එක්කන් යන්න ඕනි. ඇලයට නැතුව වඩාගෙන එහෙම යනවා එහෙම නෙවෙයි හොදේ. පිට උගුරේ ගියොත් ඔක්කොම විනාසයි.

fit එකක් හැදීමට හේතු වන්නේ මොලයේ අධික ලෙස පාලනයකින් තොරව සිදුවන් ස්නායු අවේග මුක්ත වීමක්. බොහෝවිට මෙය විනාඩි දෙක තුනකින් අවසන් ව යනවා. ගොඩ දෙනෙක් සිත සිටින්නේ මෙවන් අවස්ථා වල රෝගියාගේ අතට, කටට වගේ ම වෙන වෙන තැන් වලට යකඩ කැබැලි දැමීම සුදුසු බවයි. නමුත් එහි කිසිදු සත්‍යතාවයක් නොමැත. සිදුවන්නේ කලින් කිව්වා වගේ fit එක ඉබේම නැතිවී යාම මිස යකඩය නිසා නැතිවී යාම නොවේ.

fits එහෙමත් නැත්නම් වලිප්පු ආකාර බොහොමයක් තිබෙනවා. මින් උණ සමඟ ඇතිවන වලිප්පුව එහෙත් නැත්නම් උණ වලිප්පුව තමයි සුලභ ව හමුවන්නේ. සෑම දරුවන් 100කට තුන් දෙනෙක් ම මෙම තත්වයෙන් පීඩා විඳින බව ඔබ සමහර විට නොදන්නවා ඇති.

අපි දැන් කතා කරමු මේ උණ වලිප්පු තත්වය (febrile convulsions) ගැන ටිකක් වැඩිපුර...

උණ සමඟ fit එක සැදීම සරළව ම උණ වලිප්පුව ලෙස හැඳින්වේ. දරුවා ට වෛරස් උණක් සැදී ක්‍රමයෙන් ශරීර උෂ්ණත්වය වැඩිවන විට දී fit එක සැදීම මෙහිදී සිදුවේ. මේ හැර උණ සමඟ fits ඇතිවීමට බලපාන තවත් ප්‍රධාන හේතුවක් ලෙස මොලයට විෂබීජ යාම (meningitis) දැක්විය හැකිය. එවිට ද රෝගියාට උණ සැදී තිබුණත් එම තත්වය උණ වලිප්පුව ලෙස හැඳින්වෙන්නේ නැත. එබැවින් උණ වලිප්පුව ලෙස රෝග විනිශ්චයකට පැමිණීමට නම් මොළයේ ආසාදනයක් නැති බවට රෝග ලක්ෂණ සහ පරීක්ෂණ මගින් තහවුරු කරගත යුතුය.

සරල සහ සංකීර්ණ ලෙස උණ වලිප්පුව කොටස් දෙකකට බෙදා පැහැදිලි කර ඇත. සංකීර්ණ උණ වලිප්පු ලෙඩුන් ඉතා කලාතුරකින් හමුවන අතර 99% කටත් වඩා සිටින්නේ සරල උණ වලිප්පු ලෙඩුන් ය. ඔවුන්ට fit එක සඳහා විශේෂිත ඖෂධ ගැනීම අනවශ්‍ය ය.

සරල උණ වලිප්පුවේ රෝග ලක්ෂණ

            1. අත් පා වෙන් වෙන් වශයෙන් නොව මුළු ශරීරය ම එක ලෙස ගැසී ගැසී තිබීම
            2. ෆිට් එකෙන් පසුව ඇතිවන නිද්‍රාශීලි කාල සිමාවේ දී  ශරීරයේ තැන තැන                                             (අතක, කකුලක වැනි) fits ඇති නොවීම.
            3. ෆිට් එක පවතින කාල සීමාව විනාඩි 15කට වඩා අඩු වීම
            4. පැය 24ක් තුල කිසි විටෙකත් fits දෙකක් ඇති නොවීම සහ එකම උණ                                                 වැඩිවීමක දී දෙවරක් fits ඇති නොවීම.

උණ සමඟ සැදෙන එහෙත් ඉහත ලක්ෂණ කඩ කරන රෝගීන් සංකීර්ණ උණ වලිප්පු රෝගීන් ලෙස හැඳින්වේ.

සාමාන්‍යයෙන් වයස මාසයත් වසර 5ත් අතර ළමුන්ගෙන් 3% ක ට පමණ ජිවිතයේ කෙදිනක හෝ උණ වලිප්පුව සැදීමේ සම්භාවිතාවක් ඇත. එසේම වරක් උණ වලිප්පුව සෑදුන දරුවෙකු හට නැවතත් උණ සෑදුන විටෙක වලිප්පු තත්වයක් ඇති වීමට ඉහල සම්භාවිතාවයක් ඇත. වයස අවුරුදු 5 පමණ වන තෙක් මෙසේ වරින් වර උණ සමඟ fits ඇතිවී ක්‍රමයෙන් එසේ වීම අවම වී නතර ම වී යයි. කෙසේ වෙතත් 1-2%ක දරුවන්ට උණ වලිප්පු තත්වය දිගුකල් පවතින වෙනත් වලිප්පු තත්වයක් බවට පත්විය හැක.

මෙම වයස් සිමාවෙන් ඔබ්බට ළමයින්ටත් උණ වලිප්පුව සෑදිය හැකිය. නමුත් එම වලිප්පු තත්ත්වය වෙනත් ආකාරයක වලිප්පු තත්වයක් වීමට බොහෝදුරට ඉඩ ඇති නිසා වෛද්‍යවරයෙකු හමුවී හේතුව කුමක්දැයි තහවුරු කර ගත යුතුය.

බොහෝවිට උණ වලිප්පුව ආරයට යන තත්වයකි. ඔබට කුඩා කල උණ වලිප්පුව සැදී ඇත්නම් ඔබේ දරුවා ට ද උණ වලිප්පුව සැදීමට ඉතා ඉහල සම්භාවිතාවයක් ඇත.

සාමාන්‍ය උණ වලිප්පුව නිසා කිසි වියෙකත් මොළයට හානි සිදුවන්නේ නැත. (no brain damage). මේ නිසා ඔබගේ දරුවාගේ රෝග විනිශ්චය (diagnosis) උණ වලිප්පුව නම් නැවත නැවත උණත් සමඟ fits ඇති වුවයි කියා කිසිසේත් ම කලබල නොවන්න. fit එක සෑදුන විටෙක දරුවා පැත්තට හරවා තබන්න. කටේ පිරෙන සේම සහ කෙල රෙදි කැල්ලක් දමා ඉවත් කරන්න. දරුවා ට හොඳින් වාතාශ්‍රය ලැබෙන සේ ජනෙල් දොරවල් ඇර දමා සිටින්න. fit එක සැදී ඉවර වූ පසු වෛද්‍ය උපදෙස් ලබාගන්න.

නමුත්

දිගු වේලාවක් පවතින fits නිසා මොළයට හානි වීමේ අවධානමක් පවතී. එම නිසා fit එක විනාඩි 5කට වඩා ඇතිවිටෙක පමණක් fit එක නතර වෙනතුරු බලා සිටින්න එපා. හැකි ඉක්මනින් දරුවා රෝහල් ගත කරන්න. එසේ යනවිටත් දරුවා ඇලයට තබාගෙන රැගෙන යාමට වගේ ම කටේ එකතුවන කෙළ ඉවත් කිරීමට වග බලාගන්න. රෝහලේ දී වෛද්‍යවරයා විසින් fit එක නැවතීමට ගුද මාර්ගය හරහා හෝ ලේ නහරයක් හරහා ඖෂධ ලබා දීම සිදු කරාවි.

උණ වලිප්පුව සැදෙන්නේ වෛරස් උණක් වැලදී ශරීරයේ උෂ්ණත්වය ක්‍රමයෙන් ඉහළ යන විට දී ය. පෙර සඳහන් කල පරිදි වරක් උණ වලිප්පුව සැදී ඇති දරුවෙකුට නැවතත් උණ සෑදුන විටෙක මෙම තත්වය ඇතිවීමට ඉතා ඉහළ හැකියාවක් ඇත.   එබැවින් උණ වැඩි නොවන සේ දරුවා තබාගැනීමෙන් උණ වලිප්පුව ඇතිවීම සැහෙන පමණකට වළක්වා ගත හැකිය.

ඒ සඳහා
                - උණ ගැනෙන විටම බර අනුව පැනඩෝල් syrup දීම සහ උණ අඩු                                                     නොවන්නේනම් වෛද්‍ය උපදෙස් ලබාගැනීම
                - මද රස්නි ජලයෙන් / කොලොන් වලින් දරුවා තෙත මාත්තු කිරීම
                -  දරුවාගේ වැඩි ඇදුම් ඉවත් කර විදුලි පංකාවක් යටින් තැබීම
                                වැනි දෑ ඔබට සිදු කළ හැකිය.

ඉතින් ඔන්න ඕකයි උණ වලිප්පුව ගැන ඔයාල දැනගන්න ඕනි.

දැන් මගේ මතකය වසර ගණනාවක් පිටිපස්සට ගමන් කරනවා. ස්ථානය පේරාදෙණිය මහරෝහල, ළමා රෝග වාට්ටුව. අම්ම කෙනෙකුයි විශේෂඥ වෛද්යවරයෙකුයි අතර සංවාදයක කොටසක් මටත් ඇහුණා.

මේ ළමයට උණත් එක්ක ෆිට් එකක් හැදිලා. කලබල වෙච්ච අම්ම ළමය උස්සන් දුවන් ඇවිත්.

 මොකක් වෙලා ද මේ අම්ම ළමයව උස්සන් ආවේ?

එයාට ඊයේ රෑ උණත් එක්ක ෆිට් එක හැදුණා ඩොක්ටර්

හරි. ආය දවසක උණ හැදුනොත් මොකද කරන්නේ?

පැනඩෝල් සිරප් එක බර අනුව දෙනවා සර්. උණ වැඩි නොවෙන්න මද රස්නි වතුරෙන් එයාව තෙත මාත්තු කරනවා. ඒත් එක්කම වැඩි පුර තියන ඇදුම් ගලවලත් දානවා සර්

බොහොම හොදයි අම්මා. හදිස්සියේ වත් ෆිට් එකක් හැදුනොත් අද ආව වගේ කලබල වෙලා දුවන් එනවා ද ? 

නෑ සර්. මන් එයාට පිට උගුරේ යන්නේ නැතිවෙන්න එයාව ඇලයට හරවලා තියනවා.

හදිස්සියෙවත් විතරක් ෆිට් එක විනාඩි 5කට වඩා තිබුනොත් විතරක් දරුවාව ඉක්මනට ඉස්පිරිතාලෙට එක්කන් එනවා. 

නැත්තම් ෆිට් එක ඉවර උනාට පස්සේ ඉස්පිරිතාලෙට එනවා සර්.

බොහොම හොදයි අම්මා. එතකොට ෆිට් එක අඩුවෙන්න කියල දරුවට යකඩ කෑලි එහෙම දරුවාගේ අරෙහෙ මෙහෙ ගහනවද ? (කටේ එහෙම)

නෑ සර්. ඒක තේරුමක් නැති වැඩක්.

______________________________________________________________________________

මං අයෙත් කියන්නම් අද වැදගත් ම කොටස. fit එක ඇත්නම් දරුවා හදිසියේ රෝහලට රැගෙන ආ යුත්තේ විනාඩි 5ක ට වඩා දරුවා ගැහි ගැහී සිටින වේලාවන් හි පමණයි.

බෙහෙත් බීපං දෙයියො !

ඩොක්ටර් මගේ ප්‍රෙශර් බලල දෙන්නකෝ. මේ දවස් වල මං private practice කරන තැනට ආපු අවුරුදු 55ක විතර කාන්තාවක් බොහොම අහින්සක විදියට ඉල්ලා සිටියා.

මෙයාට තිබ්බෙ ටිකක් විතර posh ලුක් එකක්.

ඔයා ඇවිදගෙන නේද ආවෙ?
විනාඩි 15ක් විතර එක තැනකට වෙලා ඉඳගෙන හිටිය ද?
පැයක්විතර ඇතුලත තේ, කෝපි වගේ මොනවහරි බීව ද?
Pressure එක එක පාරම වැඩි වෙන්න හේතු වෙන දේවල් ගැන අහපු මං මෙයාගෙ pressure එක බලන්න සූදානම් වුණා.

160/80 ට pressure.

ඔයා මොනාද pressure එකට බොන්නෙ?
Losartan,nebivolol,ISMN,HCt,atovastatin...මෙයා පෙති 7ක් විතර බොනවයි කියල කීව.

පෙති 7ක් !

ඔව් ඔව්. 7යි.

මෙච්චර බෙහෙත් මොකට ද බොන්නෙ??

මං හාට් patient කෙනෙක් ඩොක්‍ටර්. මට දැන් අඩි 10ක් වත් ඇවිද ගන්න බෑ. හතිය එනවා. පපුවත් එක්ක රිදෙනවා එතකොට. මේ තියන්නෙ මගෙ reports. එහෙමක කියපු ඇය කොළ මිටියක් දික් කළා. 

මෙයාට tripple vessel disease. ඒ කිව්වෙ හදවතේ පේශි වලට ලේ අරගෙන යන ප්‍රධාන රුධිර නාළ තුනම අවහිර වෙලා. එකක් 90% යි. තව එකක් 75% යි.

මේ වගේ අවහිරයක් තියන ලෙඩුන්ට කොයි වෙලේ හාට් ඇටෑක් එකක් එයිද කියල sure නෑ. ඉතින් මෙයාට තියෙනඑකම විසඳුම බයිපාස් සැත්කමක ට යන එක. මං එයාට ඒ ගැන කිව්වා.

ඔයාට බෙහෙත් බීල හරියන්නේ නෑ අම්මා. බයිපාස් එකක් කරන්න ඕනි හොඳ වෙන්න නම්. දැන් ම ගිහින් register වුණෝතින් ලබන අවුරුද්දෙ අන්තිම ට වගේ ඔපරේසම කරගන්න පුළුවන්. (ආණ්ඩුවෙ ඉස්පිරිතාල වල බයිපාස් ඔපරේෂන් ලිස්ට් එකේ අවුරුදු දෙකක් විතර ඉන්න වෙනවා. ගොඩක් වෙලාවට ඔපරේෂන් එකට එන්න කියල ලෙඩාට call කරනකොට ලෙඩා මැරිල ! )

මං ඔපරේෂන් එකට හොස්පිටල් ඇඩ්මිට් වෙලා හිටිය ඩොක්ටර්. ඔපරේෂන් කරපු ලෙඩ්ඩු විඳින දුක දැකල මට එපා වුණා. සමහර අයට කැක්කුම ඉසවන්න බැරි තරම ට ම... සමහර අයගෙ තුවාලෙ පැසවලා, හැමෝම ටොයිලට් එකට යන්නෙත් තව කාගෙහරි උදව්වෙන්. මට එහෙම උදව් කරන්න කවුරුවත් ඇත්තෙත් නෑ. ඉතින් මන් බලෙන් ටිකට් කපන් ගෙදර ආව.

මගෙ මහත්තයත් නෑ. ළමයි හිටියට එයාල මට සළකන්නෙ නෑ. ලෙඩ්ඩු බලාගන්න කෙනෙක්ට දවසකට 2000ක් වත් ගෙවන්න ඕනි. එච්චර සල්ලියක් මට නෑ ඩොක්ටර්... මට මෙහෙම ඉන්න බෑ ඩොක්ටර්. මැරෙන්න වත් තිබුන නම්. ඇය හඬා වැටෙයි.

අම්මට සළකන්නේ නැති ළමයින් ට හෙණ හත ම ගහන්න කියල ඔබ සමහර විට දැන් ප්‍රාර්ථනා කරනවා ඇති.

ඒත්...

අපි ඒ කතාව එතැනින් නවත්තමු. සමහර විට මේ ඔබේ කතාව ද වෙන්න පුළුවන්. දැන් තරුණ වයසේ ඉන්න ඔබ වයසට ගියාම මුහුණ දෙන්න ඉන්න ඉරණම වෙන්න ද පුළුවන්.

ඉතින් ඒ කාලෙ වෙන්කොට මේ අම්ම වගේ හැමෝට ම දෙහි කප කප හූල්ල හූල්ල ඉන්න වෙන එක නවත්තගන්න එක ඔබේ වගකීම.

රුධිර නාළ වල තෙල් තැන්පත් වී ඒවා අවහිර වීම නිසා තමයි මේ තත්වය මූලිකව ම ඇති වන්නේ.

මේ රුධිර නාළ අවහිර වීම සිරුර පුරා ඇති වන අතර ස්ථානය අනුව රෝග ලක්ෂණ වෙනස් වනවා.

හදවතේ පේශි වෙතට රුධිරයගෙන යන නාළ අවහිර වීම නිසා අයෙකුට සුළු වශයෙන් වත් මහන්සි වීමේ දී අධික හතිය තත්වයක් ඇති වනවා. එසේම හදිසි හාට් ඇටෑක් තත්ව ඇතිවන්නේ එසේ තැන්පත් වී ඇති තෙල් තට්ටුවක් හදිසියේ ගැලවී ගොස් රුධිර නාළයක් සම්පූර්ණයෙන් ම අවහිර කරන නිසාවෙන් ය.

මොළයේ රුධිර නාළ අවහිර වූ විට ස්නායු දුබලතා, අංශභාග තත්ත්ව ඇතිවේ.

තෙල් තැන්පත් වීම නිසා වකුගඩු වල රුධිර සැපයුම අඩාල වීම අධික රුධිර පීඩනය ඇතිවීමට හේතු වෙයි.

පාද වලට ඇති රුධිර සැපයුම අඩාල වීම ඇවිදීමේ දී පාදයේ මස් පිඩු වේදනාව මෙන්ම කාලයක් තිස්සේ සුව නොවන තුවාල ඇතිවීමට හේතු වෙයි.

දැන් අපි බලමු මෙසේ තෙල් තැන්පත්වීම අවම කරගැනීමට ඔබට සිදුකරගත හැකි දෑ...

තෙල් සහිත ආහාර,සීනි සහිත ආහාර පාන පමණට වඩා ගැනීමෙන් වැළකී සිටින්න.
දුම් පානය සම්පූර්ණයෙන් ම නවත්වා දමන්න.
සතියකට මත්පැන් ඒකක 14කට වඩා ගන්න එපා.
දින දෙකකට වතාවක් වත් අවම පැය භාගයක ව්‍යායාම කරන්න.

ඒ වගේ ම ඔබ අවුරුදු 30ට වඩා වැඩිනම් වසරකට වතාවක් වත් ඔබේ රුධිරයේ කොලෙස්ටරෝල් සහ සීනි අගයන් පරීක්ෂාකොට වෛද්‍ය උපදෙස් ලබා ගන්න.

විශේෂයෙන් ම ඔබගේ පවුලේ ළඟම ඥාතියෙකුට අඩු වයසින් හාට් ඇටෑක් සෑදී ඇත්නම්, අංශභාග තත්ත්ව ඇතිවී ඇත්නම් ඔබ ඉහත සඳහන් දෑ වඩාත් උණන්දුවෙන් සිදු කළ යුතුය.

එසේම ඔබට දැනටමත් කොලෙස්ටරෝල්, දියවැඩියාව වගේම අධික රුධිර පීඩනය වැළදී ඇත්නම් අදාල රුධිර පරීක්ෂණ වෛද්‍ය උපදෙස් අනුව නියමිත කාල වලදී සිදු කර ගැනීමත් අදාල ඖෂධ නියමිත මාත්‍රාවෙන් නොකඩවා ගැනීම ද සිදු කළ යුතුය.

සාමාන්‍යයෙන් දියවැඩියාව, කොලෙස්ටරෝල් සහ අධිකරුධිර පීඩන තත්ත්ව ඇති අයට ඒවායේ රෝග ලක්ෂණ ඇතිවන්නේ බොහෝ කල් ගතවීමෙන් අනතුරුවයි.

ඉතින් ගොඩ දෙනෙක් සිදුකරන දෙයක් තමයි රුධිර පරීක්ෂණ වාර්තා නරක වුවත් ඇඟට කිසි අමාරුවක් නැති නිසා හිතු මතයේ ඖෂධ ගැනීම නතරකිරීම. මේ කාන්තාවත් එසේ සිදුකොට තිබුණා. ඇයට කොලෙස්ටෙරෝල් සෑදුණේ වයස අවුරුදු 40දී ලු. ඇඟට අමාරුවක් මුකුත් නැති හන්ද බෙහෙත් බීවෙ ම නැතිලු.

අවසානයේ දී ඇගේ කොලෙස්ටරෝල් අගයන් උපරිමයට ම වැඩිවී භයානක සන්කූලතා ඇතිවන තුරු ඇය කිසිදු රෝග ලක්ෂණයක් අත්දකින්නේ නැහැ.

ඉඳින් ඔබගේත් රුධිර පරීක්ෂණ වාර්තා අසාමාන්‍යනම් කිසිදු රෝග ලක්ෂණයක් නැතත් වෛද්‍ය උපදේශයෙන් තොරව බෙහෙත් නැවැත්වීම කිසිසේත් සිදු නොකළ යුතුය. මොකද මන් අර කලින් කියපු ගොඩක් සංකූලතාඑන්නෙ එක පාරටම හන්ද.

ඉතින් අද මේ ලෙඩා මට කියපු කතාව කතාව අනාගතයේ දවසක ඔබගේ කතාව නොවන්නට දැන් සිට ම වග බලා ගන්න.